आफ्ना बच्चाहरुसँग कसरी साथी बन्ने ?

'मैं कभी बतलाता नहीं, पर अंधेरे से डरता हूं मैं मां' बलिवुड फिल्म ‘तारे जमिन पर’ को यो गीत रिलिज भएपछि गीतका लेखक प्रसुन जोशीलाई धेरैको चिठ्ठी आउन थाल्यो । मानिसहरूले उनलाई चिठीमा बुबाहरू बच्चाहरूको जीवनका शत्रुहरू हौं जस्तो गरि प्रस्तुत गरिएको भन्दै धेरैले गुनासो गरेका थिए ।

त्यसको जवाफमा प्रसुनले अर्को कविता लेखेका छन्, जसमा उनले ‘आमाको प्रशंसा गर्दा, कहिले बुवाको विरुद्धमा भएँ, थाहा भएन’ उल्लेख गरेका छन् ।

यो धेरै साहित्यिक कुरा हो । तर यसको पछाडि मनोविज्ञान पनि छ । आज केटाकेटीहरू अन्धकारको डर तपाईंबाट लुकाइरहेका छन् । भोलि कसैले बाहिर दुःख दिनेछ, यी कुरा पनि लुकाउनेछन् । यदि ऊ झगडामा पर्यो वा समस्यामा पर्यो भने पनि, उसले तपाईंलाई बताउन सक्षम हुने छैन । र यी साना कुराहरू होइनन्, यसका पछाडि धेरै चिन्ताजनक परिणामहरू लुकेका छन् ।

जर्नल अफ अब्नर्मल चाइल्ड साइकोलोजीमा प्रकाशित एक अनुसन्धानले अपराधको बाटो रोज्ने ११ प्रतिशत व्यक्तिको आमाबाबुसँग राम्रो सम्बन्ध नभएको पाइएको उल्लेख गरेको छ । यसको पछाडि गहिरो मनोविज्ञान छ ।

विशेष गरी बच्चाहरू, जब तिनीहरू हुर्किरहेका हुन्छन्, तिनीहरूको मनमा धेरै शंका र धेरै प्रश्नहरू हुन्छन् । उनीहरु जे कुरा गर्न चाहन्छन्, आमाबुवा कडा भएका कारण आफ्नो विचार व्यक्त गर्न ठाउँ पाइरहेका हुदैनन्, आमाबाबुसँग भन्ने अवस्था नबनेपछि बच्चाहरूले घरबाहिर यस्ता साथीहरू खोज्छन् । र धेरै पटक तिनीहरू गलत संगतमा पर्छन् । जसको फलस्वरूप उनीहरू कुलत, चोरी र अपराधको बाटोमा लाग्छन्, जुन हामीले आफ्नो वरपर देख्न पाइन्छ ।

त्यसोभए आज हामी बच्चाहरूको विश्वास कसरी जित्ने, कसरी उनीहरूको साथी बन्ने भन्ने कुरा निकै महत्वपूर्ण रहेको छ । अब बच्चाको साथि बन्ने प्रयास गराउन ताकि उनीहरूले गल्ती गर्दा उनीहरूले तपाईंबाट कुनै कुरा लुकाउन नपरोस् र आफ्नो कुरा भन्न सबैभन्दा पहिला तपाईलाई नै रोजुन् ।

साना कुराहरूबाट सुरु गरौँ 

हामीले सधैं साना कुराहरूबाट सुरु गर्नुपर्छ । यदि हामीले बाल्यकालदेखि बच्चाहरूसँग कुरा गर्दैनौं भने, उनीहरूलाई उनीहरूको स्कूल र साथीहरूको बारेमा सोध्दैनौं, तब तिनीहरू ठूलो भएपछि उनीहरु आफ्ना कुराहरु सेयर गर्न हिचकिचाउछन् । यदि तपाई उनीहरुको साथी बन्नुभयो भने सुरुमा बच्चाहरुले तपाईलाई आफ्नो स्कुलका साथीहरुको बारेमा बताउनेछन्, त्यसपछि उनीहरुले आफ्नो स्कुलको रमाइलो र ठट्टाहरु पनि सेयर गर्नेछन् । बिस्तारै उनीहरु तपाईको अगाडि सहज हुनेछन्, तिनीहरूको जीवनको बारेमा कुरा गर्न थाल्नुहोस् । हामी पनि हाम्रा समस्याहरू साझा गर्न सुरु गर्नेछौं ।

कसरी शुरु गर्ने ?

- तिनीहरूसँग खाना खानुहोस्, तिनीहरूको कुरा सुन्नुहोस् ।
- उनीहरूसँग फिल्म, टेलिभिजन हेर्नुहोस्, उनीहरूसँग यसको बारेमा कुरा गर्नुहोस् ।
- यात्रा र पारिवारिक समयको लागि समय निकाल्नुस् ।

धेरै पटक बालबालिकाले ठूलाको गालीको डरले यस्ता कुरा लुकाउछन् । उनीहरूलाई लाग्छ कि यो उनीहरूको गल्ती हो र उनीहरूलाई गाली गरिनेछ । यस्ता कुरा बालबालिकाका लागि जीवनभरको आघात हुन सक्छन् । त्यसैले बाल्यकालदेखि नै उनीहरूसँग कुरा गरेर सबै कुरा बाँड्ने ठाउँ दिनुपर्छ ।

विश्वास देखाउनुस् 

धेरै पटक बच्चाले झुट बोलेको थाहा पाएपछि हामी उनीहरूलाई गाली गर्छौं र रिस उठाउँछौं र त्यसो गर्नु हुँदैन भनेर बुझाउँछौं । हो, बच्चाहरूलाई सत्य बोल्न सिकाउनु महत्त्वपूर्ण छ । तर पहिले हामीले बुझ्नुपर्छ कि तिनीहरू किन झुटो बोलिरहेका छन् । बालबालिकालाई झूट बोलेर गाली गर्दा बालबालिकाले सत्य बोल्न सिक्दैनन्, झुट लुकाउन सिकाउँछ ।

जस्तो की बच्चा स्कुलबाट झगडा गरेर घर आएपछि झगडा गरेको छैन भनेर झुटो बोल्छ । तर तपाईले पहिले नै विद्यालयबाट कल प्राप्त गर्नुभयो र तपाईलाई सत्य के भएको हो भन्ने थाहा छ । यस्तो अवस्थामा तपाईले आफ्नो बच्चालाई रिसाएर र गाली गरेर झगडा गर्न वा झूट बोल्नबाट रोक्न सक्नुहुन्न । तपाइँ रिसाए र उसलाई गाली गरेमा त्यसको परिणाम अर्को पटक ठुलो गल्ति गर्छ र तपाइँलाई भन्दैन र लुकाउन सक्दो प्रयास गर्छ ।

सन् २०१५ मा ब्रिटिस जर्नल अफ डेभलपमेन्टल साइकोलोजीमा प्रकाशित एउटा अनुसन्धानले केटाकेटीलाई विश्वास गर्ने हो भने उनीहरू हुर्किन्छन् र आफ्ना सबै सकारात्मक र नकारात्मक अनुभवहरू आफ्ना आमाबाबुसँग बाँड्छन् । तसर्थ, बच्चाहरूमा आत्मविश्वास देखाउनुहोस् र उनीहरूले गल्ती गरेमा उनीहरूलाई सधैं हप्काइनेछैन भनेर आश्वासन दिने गर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । सधै खुला रुपमा छलफल गरेर समाधान निकाल्ने गर्नाले बच्चाहरु खुलेर आफ्ना कुरा भन्न सहज हुन्छन् ।

अनुशासन सिकाउनुहोस्

यो पूर्ण रूपमा सत्य हो कि सानै उमेरमा बच्चाहरूलाई धेरै स्वतन्त्रता दिँदा उनीहरूलाई नियन्त्रणबाट बाहिर जान सक्छन् । तर दबाब दिएर उनीहरूलाई अनुशासन सिकाउन सकिन्छ भन्ने ग्यारेन्टी छैन । तर जीवनमा अगाडि बढ्नको लागि यो अनुशासन धेरै महत्त्वपूर्ण छ । माइक्रोसफ्टका संस्थापक तथा विश्वका धनी व्यक्ति मध्येका एक बिल गेट्सले पनि जीवनमा सफल हुन अनुशासन धेरै आवश्यक रहेको बताउँछन् ।

'मेक योर बेड' का लेखक एडमिरल विलियम म्याकरेभेन भन्छन्, जीवनमा हरेक ठूला कुरा साना बानीबाट सुरु हुन्छ । त्यसैले बच्चाहरूको साथी बन्नुहोस् र तिनीहरूलाई अनुशासन सिकाउनुहोस् । दिनमा दुई पटक दाँत माझ्ने, आफ्नै ओछ्यान बनाउने जस्ता साना कुराहरू सिकाउन जरुरी छ ।

बालबालिकालाई सानो निर्णय आफैले गर्न दिनुपर्छ । जस्तै घर जाने बाटो, आज के खाना पकाउने, कस्तो लुगा लगाउने । यी हाम्रा लागि साना कुरा हुन् तर यी साना निर्णयहरूले बच्चाहरूलाई आत्मविश्वासले भरिदिन्छ । यसले उनीहरूलाई विश्वास गराउँछ कि तपाइँ उनीहरूलाई विश्वास गर्नुहुन्छ र यो विश्वासले उनीहरूलाई जीवनमा ठूला निर्णयहरू लिन मद्दत गर्दछ ।

जर्नल अफ चाइल्ड एन्ड फैमिली स्टडीजमा प्रकाशित एक अनुसन्धानले पनि केटाकेटी अनुशासन र विश्वासका साथ हुर्कन्छन् भने तिनीहरू भावनात्मक रूपमा स्वतन्त्र हुने, जब तिनीहरू हुर्किन्छन्, तिनीहरूले संसारमा आफ्नो विचार व्यक्त गर्न सक्षम हुने, उनीहरुमा सुरक्षाको भावना जाग्छ र उनीहरुमा आत्मविश्वास बढ्नुको साथै उनीहरुमा नयाँ ढंगले सोच्ने क्षमता विकास हुने देखाएको छ ।

(विभिन्न एजेन्सी र जर्नलहरुको सहयोगमा)