हावाबाट विद्युत् निकाल्ने प्रविधिमा दर्शकको ओइरो

अर्थ संसार 
काठमाडौँ, काठमाण्डौको भृकुटीमण्डपमा जारी १३ औ अन्तर्राष्ट्रिय औद्योगिक विज्ञान तथा प्रविधि प्रर्दशनीको मुख्य आकर्षणको केन्द्र बनेको छ हावाबाट विजुली निकाल्ने यन्त्र अर्थात विण्ड टर्वाइन ।

प्रदर्शनीको स्टल नं १७० नम्बरको स्टलमा राखिएको अत्याधुनिक प्रविधिको उक्त यन्त्र मेला अवलोकनकर्ताहरुले निक्कै चासोमा साथ अवलोकन गर्ने गरेका छन ।नेपालमा बेला—बेलामा निक्कै चर्चामा आउने तर कार्वान्वयन नहुने हुदा आम सर्वसाधरणमा पनि मजाकको विषय बन्ने गरेको छ हावाबाट विद्युत निकाल्ने विषय ।

तत्कालिन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले हावाबाट विजुली निकाली लोडसेडिङ्ग मुक्त गराउने सार्वजनिक अभिव्यतिm दिएपछि यसको चर्चा थप चुलिएको थियो । तर उनले सम्भावना अध्ययन तथा कार्यन्वयन तर्फ ध्यान नदिदा यो थप मजाकको विषय बन्यो ।

तर नेपालमा हावा बाट विद्युत निकाल्ने प्रयास भने नभएको भने होइन । बैकल्पिक उर्जा प्रबद्धन केन्दले्र जुल्ला, नवलपरासी, मकवानपुरलगायतका जिल्लामा हावाबाट विद्युत निकाली केही घरपरिवारमा विद्युत पुर्याई सकेको छ ।तर केन्द्रले दातृ संस्थाको सहयोगमा दशकौदेखि पाँच दश किलोवाटमा मात्र सिमित हुदाँ वायु उर्जाको प्रवद्र्धन हुन नसकेको हो ।

अर्को तर्फ तत्कालिन राजा विरेन्द्र शाहको पालामा डेनमार्कबाट भित्राइएको टर्वाइन अनुसन्धान बिना नै विद्युत प्राधिकरणले मुस्ताङ्को कागवेनीमा राखेपछि केही दिनमै उक्त टर्वाइन भाँचिएको थियो । यहि घटनाले पनि हाम्रो सरकारी संयन्त्र र नेताहरुपनि वायु उर्जा तर्फ धेरै आर्कषित नभएको देखिन्छ तर अहिले प्रविधिको विकासंगै अत्याधुनिक प्रविधिका विन्ड टर्वाइनहरुको विकास भैसकेको छ ।

आम सर्वसाधारणमा मजाकको विषय बनेपनि नेपालमा वायु उर्जाकै निक्कै ठुलो सम्भावन रहेको विभिन्न अध्ययनहरुले देखाएको छन ।यसअघि नास्टले १० प्रतिशत भूभागमा मात्र गरेको अध्ययनले पनि ३ हजार मेघाबाट वायु उर्जाको सम्भावना देखाएको थियो । अन्र्तराष्टिय विज्ञहरुले नेपालमा ३० हजार मेघावाट वायु उर्जाको सम्भावना भएको दावी गर्ने गरेका छन । मेलामा नेपालको एभरेट विन्ड इनर्जी कम्पनीले उक्त यन्त्र प्रदर्शनीमा ल्याएको हो ।

 दक्षिण अफ्रिकामा निर्माणभएको उक्त यन्त्र अत्याधुनिक प्रविधिको रहेको कम्पनीका कार्यकारी अध्यक्ष डिल्लीराज पोखरेलले जानकारी दिए ।भेरियबल अटो पिच कन्टोल सिम्टमको उक्त प्रविधि नेपालकागि निक्कै उपयुक्त हुन सक्ने मेला अवलोकन गर्न पुगेको प्रधानमन्त्रीका विज्ञान तथा प्रविधि सल्लाहाकार डा. रविन्द्र ढकालले जानकारी दिए ।

पटक पटक चर्चा हुने गरेपनि एभरेष्ट विन्ड इनर्जीले नेपालमा पहिलो पटक हावाबाट विद्युत निकाल्ने यन्त्र प्रदर्शनीमा राखेको हो । यसैका कारणपनि प्रदर्शनीमा सर्वसाधारणको चासो बढेको हो ।नेपालको हिमाली तथा पहाडी भुभागमा यो टर्वाइन अत्यन्तै उपयोगी रहेको बताइएको छ । यो प्रविधि विद्युत उत्पादनका साथै पानी तान्नकालगि उपयोगी रहेको कम्पनीले दावि गरेको छ ।

देशका विभिन्न गाउहरु पिउने पानि अभावका कारण विस्थापित भैरहेको र सिचाई अभावका कारण खेतीयोग्य जमिन बाझै राख्नु पर्ने अवस्था सृजना भएका ठाउमा न्युनतम हावा चल्ने ठाउमा पनि विन्ड टर्वाइनको प्रयोगले सिचाईका साथै पिउने पानि तान्न सकिने कम्पनीले जनाएको छ । अत्याधुनिक प्रविधिको उक्त माइक्रो विण्ड टर्वाइनको प्रयोग घरको छतमा समेत राखेर विद्युत निकाली मिल्छ ।

अति दुर्गम पहाडि जिल्लामा समेत सजिलै ढुवानी गर्न मिल्ने प्रविधि छ । प्रारम्भिक लगानी सोलार भन्दा केहीबढी भएपनि आयोजना कर्ममत गर्नुनपर्ने तथा सोलबारको तुलनामा अलभग दोब्बर बढी विद्युत उत्पादन हुने कम्पनीले जनाएको छ ।

मुस्ताङ लगायतका जिल्लामा यस प्रकारको प्रविधिको प्रयोगले व्यवसायीकरुपमा वायु उर्जा निकाल्न सकिने कम्पनीले जनाएको छ । वायु उर्जा उत्पादन गर्नलाई सरकारले लगानीमैत्री वातावरण तथा अनुदानको व्यवस्था पर्नुपर्ने एभरेष्ट विन्ड कम्पनीका अध्यक्ष पोखरेल बताउछन ।

साथै उनले विद्युतको पहुँच भन्दा बाहिर रहेका पहाडी भेगमा मिनि ग्रिड मार्फत तत्काल विद्युतको व्यवस्था गर्न सकिने उनले बताए । नेपालको मुस्ताङ , मनाङ्ग, हुम्ला जुम्ला, कालिकोट देखि पूर्वको पाँचथर इलाम र सूदुरपश्चिमको बझाङ्ग, र्दाचुला सम्म वायु उर्जा निकाल्न सकिने कम्पनीले जनाएको छ । नेपालमा अझै पनि १७ प्रतिशत भन्दाबढी जनता विद्युतको पहँुच भन्दा बाहिर छन ।

हावाबाट विद्युत निकाल्ने कार्य सजिलै र छोटो समयमै सम्भव भएकाले विद्युतको पहुँच भन्दा बाहिर रहेका जनतालाई तत्काल विद्युत उपलब्ध गराउन यो प्रविधि उपयुक्त हुने देखिन्छ । नेपालको मुस्ताङ्घ जिल्ला विश्वको चिली पछि अत्याधिक हावा चल्ने पहाडी क्षेत्र मध्येमा पर्छ । मुस्ताङ्घ लगायतका क्षेत्रमा खेर गैरहेको हावालाई सदुपयोग गर्न अब राज्यले कदापी ढिलाई गर्न  हुँदैन ।

 एभरेष्ट विन्ड इनर्जीका कार्यकारी अध्यक्ष पोखरेलले मुस्ताङ् जिल्लामा मात्र एक हजार मेघाबाट वायु उर्जाको सम्भावन रहेको दावी गरे । अर्को तर्फ वायु उर्जालाई वातावरणमैत्री र स्वच्छ उर्जाको रुपमा लिइन्छ विश्वमा जलवायुपरिवर्तनका कारण विकशित मुलुकहरुले वैकल्पिक उर्जाको प्रवर्दनमा निक्कै जोड दिइरहेका छन ।

तसर्थ नेपालमा पनि वैकल्पिक उर्जाको प्रवद्धनले नै उर्जा सुरक्षाको सुनिश्चित गर्न सकिने भएकाले यस्को प्रवद्र्धन आवश्यक छ । छिमेकी देश चीनमा करिब डेढ लाख मेघाबाट भारतले करिब ३५ हजार भुटान र पाकिस्तानले समेत सय—सय मेघावाट वायु उर्जा उत्पादन गरिसकेका छन । तर नेपालमा भने वायु उर्जाको प्रवद्र्धन प्रायः नगन्य अवस्थामा छ ।