धितो नभएर बैंकबाट ऋण नलिएका सन्नीले आफ्नै लगावले यसरी रचे इतिहास

काम गर्न विदेश नै जानुपर्छ भन्ने सोच भएका युवाहरुका लागी नेपालमै पनि धेरै काम गर्न सकिन्छ भन्ने बलियो उदाहरण हुन् ललीतपुरका सन्नी राजोपाध्याय । ३३ बर्षिय सनी नेपालमै आफ्नै मेहिनतले २ वटा कम्पनीका संचालक मात्र होइनन् उनी वातावरण जोगाउने नयाँ प्रबिधिका उत्पादक पनि हुन् । हात्तिको गोबरबाट पेपर बनाई त्यसका प्रोडक्टहरुलाई बिक्री गर्ने इकोर्ब कम्पनीका संस्थापक हुनु का साथै बढ्दो सहरी क्षेत्रको वातावरण प्रदूषणबाट हुने नोक्सानीबाट जोगाउन र भविष्यमा हुन सक्ने जोखीमबाट बचाउन लेऊबाट बायो रिएक्टर डिभाइस बनाउने नेपालमै पहिलो व्यक्ति हुन् सन्नी राजोपाध्याय  । 

वि स. २०४६ भदौमा काठमाडौंको ललितपुर १६ पाटनमा जन्मेका हुन् सन्नी राजोपाध्याय । उनको ४ जनाको परिवार रहेको छ । उनले प्रारम्भीक शिक्षा लिटिल एन्जल्समाबाट भएको हो । २०६४ सालमा लिटिलएन्जलसबाट उनले एसएलसी पास गरेका हुन् । उनले सिल्भर माउन्टेनबाट उनले २०६९ मा +२ गरेका हुन् भने सिल्भर माउन्टेनबाट २०७१ मा उनले बि.बि.ए गरेका हुन् ।

सन्नी भन्छन् र्,स्नातक पढ्दासम्म आफु के बन्छु भन्ने कुरा थाहा थिएन । किनभने नेपालको शैक्षिक प्रणलीले कुनै विषयको पनि निश्चित पद मात्रै राखिएको छ  । जस्तै बि.बि.ए पढेकाले बैंमा काम गर्नु पर्छ भन्ने हुन्छ । यसरी मैले आफुलाई कुनै ठूलो बिकल्प देखिन । केही समय बेरोजगार भएर घरमै बसे आफुले आफुलाई समय दिए । २०१८ तिर किङ्स कलेजमा एमबीए जोवाइन गरे त्यहाँको माहोललाई हेर्दा केही गर्नुपर्छ भन्ने जोस जाग्यो ।

२०१८ तिरको कुरा हो ,केही दिनको घुमघामको लागी उनी सौराह गए । सौराहमा उनले हात्तीको गोबर देखे जुन धेरै मात्रामा थियो । सन्नीले यो भन्दा पहिले इन्टरनेटमै कतै देखेका थिए ,की हात्तीको गोबरबाट धेरै प्रोडक्टहरु बनाउन सकिन्छ ।  हात्तीको गोबर धेरै मात्रामा देखेपछि त्यहाँका मानिसहरुलाई सन्नीले सोधेर, के यहाँ कतै गोबरको प्रयोग भइरहेको छ ? जवाफमा उनीहरुले भनेका थिए, हात्तीको गोबर दिनकै १८ टन हुनेगर्छ  । त्यसलाई सुकाएर जलाउन बाहेक केही पनि हुदैन । सौराहाबाट आएपछि उनले हात्तीको गोबरबाट धेरै सामानहरु बनाउन सकिने हुँदा त्यसमा आफु कम गर्न  सक्ने योजना बनाउन थाले । र, साथीहरु संग सल्लाह पनि गर्न थाले । 

यसै क्रममा उनी ललितपुरस्थित इमप्याक्ट हबमा आबद्ध हुन पुगे । इमप्याक्ट हब भनेको अन्तराष्ट्रिय गैर सरकारी संस्था हो । यो एक युरोपियन सस्था हो । यो हब एउटा कम्युनिटी हो । कुनै उद्देश्य काम गर्ने योजना लिएर यहाँ आउनेलाई संस्थाले सहयोग गर्ने प्रयास गर्छ । तर, योजना लिएर आउने जती सबैलाई यस संस्थाले सहयोग गर्छ नै भन्ने हुँदैन । आफुले गर्ने काम योजना बारे हबका व्यक्तिहरुलाई कन्भेन्स गर्न सक्नुपर्छ । आफुलाई प्रमाणित गर्न सक्नुपर्छ तब हबले सहयोग गर्छ । 

हात्तीको गोबरबाट त्यसमा काम गर्न  योजना उनले इमप्याक्ट हबलाई बताए । सन्नीले आफनो कन्सेप्ट इमप्याक्ट हबमा ल्याएपछि हबलाई उनले आफनो सम्पुर्ण योजना बारे बताए । हबलाई त्यसमा कन्भेन्स पनि गरे । इमप्याक्ट हबले उनको कममा सहयोग गर्न सक्ने बताए । त्यसपछि हबले ९ महिना सन्नीलाई परिक्षय समय चल्यो । त्यो बीच सन्नीले इमप्याक्ट हबबाट विभिन्न तालिम लिए । गोबरबाट सामान कसरी बनाउने, गोबरबाट कसरी राम्रो प्रोडक्ट बनाउने, कसरी बिक्री गर्नेलगायत कुराहरु सिके ।  

त्यो बीच सन्नी सौराहामा पनि गए । सौराहामा ग्रिन सोसाइटी नामक एक संस्था थियो । जसले हात्तीको गोबरबाट पेपर बनाइरहेको थियो ।  त्यहाँ ५ जना महिलाहरु कम गरिरहेका थिए । सन्नीले देखे अनुसार त्यो पेपर त्यती गुणस्तरीय भने थिए । त्यसपछि सन्नीले तिनै महिलाहरुसँग आफु राम्रो कागज बनाउन सक्ने र यसलाई राम्रो बजार दिनसक्ने बताए र सन्नी त्यहाँ ती महिलाहरुसंगै मिलेर काम गर्न थाले । त्यसपछि सन्नीले सौराहाबाट काठमाडौंमा गोबरको पेपरबाट बनेका सामानहरु बिक्रि गर्न थाले । सन्नीले सौराहाबाट सामान किनेर काठमाडौंमा सप्लाई गर्ने काम गर्थे । त्यहाँ उत्पादन हुने प्रोडक्टहरुमा पेपर ब्याग,पेपरबक्स, पेपर बक्स, नोटबुक्सहरु उत्पादन गर्ने गर्थे । 

२०२० मा सन्नीले इकोर्ब नामको आफनै संस्थालाई दर्ता गरे । एउटा बिदेशी कम्पनी ड्चसंग सहकार्य गरे । ड्च कम्पनीले उनलाई फन्डिङ् गर्ने कुरा राखे त्यसपछि उनले इकोर्ब नामको कम्पनी खोले । गोकर्णमा एक कम्पनी र सौराहामा एक कम्पनी खोले । डच कम्पनीले उनलाई फन्डिङ गर्नुको मेन उद्देश्य भनेको सौराहामा महिलाले काम पाउनु पर्छ भन्ने थियो । सोहिअनुसार उनलाई  बिकासे ऋण उपलब्ध गरायो । सौराहाको सनीको कम्पनीमा अहिले ६ जना महिलाहरुले काम गरिरहेका छन् ।

सौराहामा हात्तीको गोबरलाई केही हदसम्म फिल्टर गर्ने कम गरिन्छ । त्यहाँबाट प्याक भएर कागज बन्ने काम गोकर्णमा रहेको कम्पनीमा हुन्छ । अहिले कोणमा १ जना पुरुष र १२ जना महिलाहरु रहेका छन् । उनीहरुले मासिक २० देखी २५ हजार  हजारसम्म कमाउने गर्छन्  । उनको कम्पनीमा दैनिक २ देखी ३ हजार जती कागज बनिरहेको हुन्छ । ती कागजबाट अडर आएअनुसार प्रोडक्ट बनाइन्छ । कम्पनी चलिरहेको छ त्यसैमा खुसी छु सन्नीले भने । 

अहिले के-के काममा व्यस्त हुनुहुन्छ ?

इकोर्ब कम्पनीका साथै अहिले म च्याउँ बायो टेक्नोलोजीमा काम गरिरहेको छु । यसमा हामी केही साथीहरु मिलेर काम गरिरहेका छौं ।  

कसरी सुरु भयो च्याऊ बायो टेक्नोलोजी  ?

यो कम्पनी च्याऊ खेतीबाट खेर जाने पर्दाथहरुलाई प्रयोग गरेर पुनः प्रयोग गरेर केही चिजहरु बनाउन मिल्छ भन्ने धारणबाट सुरु भएको कम्पनी थियो । त्यसबाट हामीले विभिन्न कम्पीटीसनसम्म भाग पनि लियौं । तर, पछि लगानी धेरै चाहिएको हुँदा यो कम गर्नको लागि हामीले इभेष्टरहरु पनि खोजौं तर यो कुरामा कतिले विश्वास पनि गरेन । च्याउ वायो टेक्नोलोजीबाट धेरै कुराहरु बनाउन सकिन्छ । तर, यसमा काम हुन सकेन ।  पछि यो कम्पनिले लेउ खेतीमा परिणत भएको हो । त्यही दर्ता कम्पनीमा हामीहरुले वायो रिएक्टर बनाउने योजना बनाएका हौं । २०२२ मा उनले च्याउँबायो टेक्नोलोजी कम्पनी दर्ता गरे । 

के हो लेउ खेती ?

अल्गी बायो रियाक्टरमा हरित कण (क्लोरोफिल) युक्त बिरुवा (लेउ) लाई कृत्रिम वातावरण दिएर प्रकाश संश्लेषण प्रक्रिया गराइन्छ । यसमा उनीहरूले बिरुवाको रुपमा एउटा निश्चित प्रजातिको लेउको प्रयोग गरेका छन् । लेउ प्रजातिमा धेरै छिटो हुर्कन सक्ने र सानो क्षेत्रमा पनि धेरै फैलन सक्ने विशेषता हुने भएकाले उनीहरू धेरै मात्रामा कार्बन डाइअक्साइड सोस्ने र अक्सिजन फाल्ने काम गर्छ । कुनै पनि प्लान्टले  कार्बन डाइअक्साइड लिन्छ र अक्सिजन फाल्छ भने लेउँले पनि आफु बाच्दै हामीहरुलाई अक्सिजन दिइरहेको हुन्छ । यो बायोरिएक्टरको एउटा डिभाइसले ३० वटा रुख बराबरको अक्सिजन प्रवाह गर्छ । लेउले पनि रुखले जतीकै काम गर्छ । रुखहरु रोप्न नमिल्ने ठाउँहरुमा यो राख्न सकिन्छ । भोलको दिनमा वातावरणमा समस्या आउन नदिन यो पलान गरिएको हो । जस्तै काठमाडौं जस्तो ठाउँमा रुख रोप्न ठाउँ भएपनि मान्छेले रुख रोप्न छोडेर त्यहाँ घर बनाउन बढी फाइदा देख्छ । तर, रुख रोप्न एकदमै जरुरी छ  । ठाउँ धेरै ओघट्ने भएको हुँदा रुख रोप्ने गर्दैनन् । यसले थोरै ठाउँ ओगठी काम गर्नेगर्छ । 

बायो  रिएक्टरमा कसरी काम गर्नुभयो ?

सुरुमा आफनै खर्चबाट ५ लिटरको बाटो रिएक्ट बनायौ । त्यसमा एक लाख जती खर्च भएको थियो ५ लिटरको वाय रियक्टले एक रुखको जती पनि काम गर्दैन तर त्यो एउटा डेमोको लागी मात्र थियो । वायो रिएक्ट बनाउन त्यती सहज भने थिएन । त्यसको लागि पैसाको निकै आवश्यकता थियो । सुरुमा बनाएको वायो रियक्ट देखाएर हामीले सुरुमा हेटौंडा चिफ मिनिस्टर राजेन्द्र पाण्डेलाई भेट्न गए । त्यहाँ उनले वायो टेक्नोलोजीको बिषयको बारेमा बुझाएपछि हामीलाई त्यहाँबाट १५ लाख रुपैया जती दिइयो । त्यही पैसाबाट हामीले वायो टेक्नोलोजी पहिलो पटक बनाए ।

त्यसको बायो रियक्टरको दुईवटा डिभाइस बनायौं । लेउ (बायो रिएक्ट) दुई वटा ठाउँमा लगाइएको छ । पुलचोक र जाउलाखेलमा रहेको छ । पुलचोकको नगरपालिकाको अगाडी रहेको छ भने अर्को जाउलाखेलको चोकमा रहेको छ । अझैपनि अहिले गोकाणेश्वर नगरपालिकासंग पनि कुरा भईरहेको छ । 

यो उपकरणले कती जती ठाउँ ओघट्छ त ?  

यो उपकरण राख्न ४ वर्गफिट जती लाग्छ । यो जडान गरिसकेपछि सुरुको २ बर्ष ३ महिनामा एक पटक हामीले नै वायो रियएक्ट सफा गर्नेछौं  र त्यसपछि उहाँहरुले हामीहरुलाई पे गर्नुपर्ने हुन्छ। ३० वटा रुख बराबर एउटा बायो रिएक्टर हुन्छ । रुखहरु नभएको रोप्न नमिल्ने ठाउँमा यो राख्नु एकदमै राम्रो हो  । 

सबै व्यवसायमा तपाईले लगानी कर्ता खोजेर मात्र गर्नुभयो, आफै बैंक बाट ऋण लिन किन सोच्नु भएन ?

सन्नी भन्छन् ,'ऋण लिने मेरो हैसियत छैन बिना धित्तो कुनै पनि बैंकले मलाई लोन दिदैन । आमा बुबाको सम्पती धित्तो राख्नु पर्छ भन्ने तिर म गइन् । धित्तो नराखी बैंकले मलाई लोन दिदैन ।आमाबुबाले अहिले मलाई चाहिएको बेला ऋण दिन सक्नु हुन्छ तर मैले त्यो पैसा सजिलै फिर्ता गर्नुपर्ने पनि हुन्छ । यती त्यसो गरे न भने सफल व्यवसायी हुन सकिदैन । 

युवाहरुलाई के भन्न चाहानुहुन्छ ?

सन्नी भन्छन् ,'कहीं गर्न सक्छुकी सक्दिन भन्ने सोच भएको मान्छे भनेको, सुइमिङ् पुललाई हेरेर पौडिन सक्छु कि सक्दिन भनी सोचेर बस्नु जस्तै मात्र हो । केही गर्नुछ भने गर्न सक्छु भनी पुलमा हाम फाल्नै पर्छ । सुइमिङ् पुलमा हाम फाल्यो भने कि मान्छे डुब्छ कि पौडिन्छ । सन्नी थप्छन 'आज भोलीका युवाहरु सबै विदेश गइरहेका छन् । ति युवा पनि हाम फालिरहेको अवस्था छ, किनभने उनीहरु लाखौंको लगानी गरेर विदेश गइरहेका छन् । कोही उतै सरभाइव गरिरहेका छन् भने केही फेरी नेपाल फर्किरहेका छन् । त्यो एउटा रिक्स नै हो । नेपालमा काम गर्नको लागि धेरै कामहरु छन्। मेहिनतको आवश्यकता पर्दछ ।