जब शंघाई स्टक एक्सचेन्ज ४०%ले ढल्यो: आर्थिक उथलपुथलको कथा

चीनको सेयर बजारमा २०१५ मा आएको दुर्घटना इतिहासकै एक ठूलो आर्थिक घटनामध्ये एक मानिन्छ। शंघाई स्टक एक्सचेन्जले केही महिनाभित्रै ४० प्रतिशतभन्दा बढी आफ्नो मूल्य गुमायो, जसले लाखौं लगानीकर्तालाई अकल्पनीय नोक्सान पुर्यायो। यो घटनाले चीनको मात्रै नभई विश्वभरका सेयर बजारहरूमा प्रभाव पार्‍यो। बजारको अस्थिरता, सरकारको असफल हस्तक्षेप, र अत्यधिक सट्टाबाजीको समिश्रणले यो दुर्घटनालाई अझ जटिल बनायो। अहिले पनि यो घटना चीनको आर्थिक रणनीति र लगानी प्रवृत्तिबारे गहिरो समीक्षा गर्न बाध्य बनाउने विषयको रूपमा रहिरहेको छ।

बजारको अस्थिरता र संकटको सुरुवात

२०१४ को उत्तरार्धमा चिनियाँ सेयर बजारले उल्लेखनीय वृद्धिदर हासिल गरिरहेको थियो। सरकारको नीतिहरूले सेयर बजारमा आकर्षण बढाइरहेका थिए। लगानीकर्ताहरू, विशेषगरी खुद्रा लगानीकर्ताहरू, ऋण लिएर उच्च दरमा सेयर खरिद गर्न थाले। चीनमा वित्तीय प्रणाली तुलनात्मक रूपमा नयाँ भएकाले, बजारमा अनुभवहीन लगानीकर्ताहरूको ठूलो प्रवेश भयो। यिनीहरूले ऋणमा आधारित सेयर खरिद गरेर सहज रूपमा मुनाफा कमाउने आशा गरेका थिए।

तर २०१५ को जुन महिनाबाट बजारमा गिरावट आउन थाल्यो। अनावश्यक रूपमा मूल्यवृद्धि भएको महसुस भएपछि, धेरै लगानीकर्ताहरूले सेयर बेच्न थाले। निरन्तर सेयर बिक्रीसँगै बजारको मूल्य घट्दै गयो। विशेषगरी, जुनदेखि अगस्टसम्म, शंघाई स्टक एक्सचेन्जले ठूलो गिरावट बेहोर्नुपर्‍यो।

सरकारको हस्तक्षेप र असफलता

बजार जोगाउन सरकारको प्रयास तीव्र भयो। सेयर बजारलाई स्थिर बनाउन विभिन्न रणनीति अपनाइए। सरकारले नयाँ सेयर (IPO) स्थगित गर्‍यो, ठूला लगानीकर्ताहरूलाई सेयर बिक्रीमा रोक लगायो, बैंकहरूलाई थप कर्जा दिन प्रेरित गर्‍यो र केन्द्रीय बैंकले ब्याजदर घटायो। यी नीतिहरू केही समयका लागि प्रभावकारी भएजस्तो देखिए पनि, बजारको विश्वास पुनःस्थापित गर्न सकेनन्।

सरकारले आफ्नो हस्तक्षेपलाई अझ बलियो बनाउँदै जाँदा, धेरै लगानीकर्ताहरूले बजारप्रति अझ शंका गर्न थाले। उनीहरूले देखे कि सरकार कृत्रिम रूपमा बजारलाई उठाउन खोज्दै थियो, तर यसको आधारभूत आर्थिक संरचना कमजोर भइरह्यो। जब सरकारले बजारलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयास गर्‍यो, त्यसले लगानीकर्ताहरूमा डर बढायो र उनीहरू थप ठूलो संख्यामा सेयर बिक्री गर्न थाले। यसले दुर्घटनालाई झनै गम्भीर बनायो।

आर्थिक प्रभाव र विश्वव्यापी असर

चीनको सेयर बजार पतनले चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई मात्र नभई अन्तर्राष्ट्रिय बजारलाई पनि प्रभावित गर्‍यो। अमेरिकी बजारहरूमा समेत गम्भीर प्रभाव पर्‍यो, जसले गर्दा Dow Jones र Nasdaq मा उल्लेखनीय गिरावट देखियो। युरोप र एसियाका अन्य मुलुकहरूमा समेत चिनियाँ लगानीको गिरावटले असर पार्‍यो। भारत, जापान, दक्षिण कोरियाका सेयर बजारहरूले पनि सोही समयमा ठूलो गिरावट बेहोरे।

चिनियाँ अर्थतन्त्र आफैंलाई ठूलो झड्का लाग्यो। लाखौं लगानीकर्ताहरूले ठूलो नोक्सान व्यहोरे। कम्पनीहरू बन्द हुने अवस्थामा पुगे, उपभोक्ता विश्वास कमजोर भयो र देशको आर्थिक वृद्धिदर सुस्तायो। सेयर बजारमा आधारित कर्जाले स्थिति झनै बिगार्यो। बैंकहरूले धेरै ऋण दिइसकेको अवस्थामा बजारको गिरावटले उनीहरूको वित्तीय स्थायित्वमा समेत असर गर्‍यो।

सिक्नुपर्ने पाठ

यो घटनाले धेरै महत्वपूर्ण पाठ दिन्छ। पहिलो, अत्यधिक सट्टाबाजी र कर्जा आधारित लगानीले सेयर बजारलाई अत्यधिक अस्थिर बनाउँछ। चिनियाँ बजारमा व्यक्तिगत लगानीकर्ताहरूले अत्यधिक कर्जा लिएर सेयर खरिद गरेका थिए, जसले बजारलाई स्थिरभन्दा अस्थिर बनायो। दोस्रो, सरकारी हस्तक्षेपले दीर्घकालीन रूपमा बजारलाई जोगाउन सक्दैन। सेयर बजारको गिरावटलाई नियन्त्रण गर्न सरकारले अनेकौं कदम चाल्यो, तर ती असफल सावित भए। बजार स्वतन्त्र रूपमा सञ्चालन हुन दिनु नै सबैभन्दा उत्तम नीति हो भन्ने प्रमाण यो घटनाले दिएको छ।

तेस्रो, लगानीकर्ताहरूले बजारको वास्तविक मूल्य र प्रवृत्तिलाई राम्ररी अध्ययन गरेर मात्र लगानी गर्नुपर्छ। २०१५ मा चीनमा धेरै नयाँ लगानीकर्ताहरू बजारमा प्रवेश गरे, जसले सहज रूपमा मुनाफा कमाउने आशा गरेका थिए। तर उनीहरूको अनुभवहीनता र कमजोर रणनीतिले ठूलो क्षति पुर्यायो। दीर्घकालीन रूपमा सोचेर लगानी गर्ने रणनीति अपनाउनु आवश्यक छ।

अर्थ संसारमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला। *फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । हाम्रो *युटुब च्यानल पनि हेर्नु होला।