उत्तर र पूर्वी भारतका जलाशयमा पानीको मात्रा घट्यो, सिँचाइ र जलविद्युत उत्पादनमा असर पर्ने सम्भावना

भारतका उत्तर र पूर्वी क्षेत्रका प्रमुख जलाशयहरूमा पानीको मात्रा अघिल्लो वर्षको तुलनामा उल्लेखनीय रूपमा घटेको छ। भारतको केन्द्रीय जल आयोग (CWC) को साप्ताहिक बुलेटिन अनुसार, यी जलाशयहरूमा अहिलेको पानीको भण्डारण पछिल्लो १० वर्षको औसतभन्दा पनि कम छ।

यसले कृषि, सिँचाइ तथा जलविद्युत उत्पादनमा प्रत्यक्ष असर पार्ने चेतावनी विज्ञहरूले दिएका छन्। "हाल देशव्यापी जलाशयहरूको अवस्था अघिल्लो वर्षको तुलनामा केही राम्रो भए पनि उत्तर र पूर्वी क्षेत्रका जलाशयहरूको स्तर भने घट्दो अवस्थामा छ," टेरी (The Energy Research Institute) का जल स्रोत निर्देशक अंशुमानले बताएका छन्।

उत्तर भारतको अवस्था

उत्तर क्षेत्र – जसमा हिमाचल प्रदेश, पञ्जाब र राजस्थान पर्दछन् – मा CWC अन्तर्गत ११ जलाशय छन्, जसको कुल भण्डारण क्षमता १९.८३६ बिलियन क्युबिक मिटर (BCM) छ। सन् २०२५ अप्रिल ३ मा जारी तथ्यांक अनुसार, ती जलाशयहरूमा जम्मा ४.५५५ BCM मात्र पानी थियो, जुन कुल क्षमताको २२.९६% हो। अघिल्लो वर्ष सोही समयमा यो ३२.३२% थियो।

पञ्जाब राज्य विद्युत निगमका एक वरिष्ठ अधिकारीका अनुसार, "हिमाचल र पञ्जाबका जलाशयहरूमा पानीको मात्रा कम हुनु चिन्ताजनक छ। यसले पञ्जाब, हरियाणा र राजस्थानको सिँचाइ तथा विद्युत आपूर्तिमा असर पार्न सक्छ।"

पूर्वी भारतको अवस्था

पूर्वी क्षेत्र (असम, झारखण्ड, ओडिशा, पश्चिम बंगाल, त्रिपुरा, नागाल्याण्ड र बिहार) मा २७ जलाशय छन्, जसको कुल भण्डारण क्षमता २१.६५५ BCM छ। अप्रिल ३ सम्ममा त्यहाँ जम्मा ८.१५ BCM पानी थियो, जुन कुल क्षमताको ३७.६४% हो। अघिल्लो वर्ष सोही समयमा यो प्रतिशत ४७.०८% थियो भने सामान्य औसत ४४.८५% हो।

वर्षा अभावले थप संकट

सन् २०२५ को जनवरीदेखि मार्चसम्म देशभर वर्षा सामान्यभन्दा निकै कम भएको छ।

जनवरीमा सामान्यभन्दा ७१% कम वर्षा
फेब्रुअरीमा ३०% कम
मार्चमा ३३% कम वर्षा भएको छ।

यसरी लगातार कम वर्षा भएको कारण जलाशयहरूमा पानीको भण्डारण स्तर घटेको देखिन्छ।

राष्ट्रिय स्तरमा भने स्थिति केही राम्रो

देशभरका १६१ प्रमुख जलाशयमा हाल ७२.९१ BCM पानी रहेको छ, जुन कुल भण्डारण क्षमताको ३९.९८% हो। यो अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ११४.२३% र सामान्य भण्डारणको ११७.९९% हो।

आशाको किरण – मनसुन

भारत मौसम विभाग (IMD) ले सन् २०२५ को मनसुनमा औसतभन्दा बढी वर्षा हुने अनुमान गरेको छ। यसबाट उत्तर र पूर्वी क्षेत्रको पानीको संकट केही हदसम्म सुधार हुने अपेक्षा गरिएको छ।

अर्थ संसारमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई [email protected] मा पठाउनु होला। *फेसबुक र ट्वीटरमार्फत पनि हामीसँग जोडिन सकिनेछ । हाम्रो *युटुब च्यानल पनि हेर्नु होला।